Nowe możliwości terapeutyczne iwermektyny  – obiecujące koniugaty aktywne wobec  komórek nowotworowych i pasożytów

Iwermektyna (IVR), związek którego odkrycie nagrodzono Nagrodą Nobla, to wyjątkowo skuteczny i bezpieczny lek przeciwpasożytniczy, szeroko stosowany w medycynie. W ostatnich latach naukowcy coraz częściej przyglądają się jej potencjalnym właściwościom przeciwnowotworowym. Mimo to badania nad pochodnymi iwermektyny w tym kontekście są nadal ograniczone. Jednocześnie rosnące zjawisko oporności na leki budzi niepokój co do jej przyszłej skuteczności w leczeniu chorób pasożytniczych.

W odpowiedzi na te wyzwania, w prezentowanej pracy opracowano i opisano syntezę dziesięciu nowych biokonjugatów iwermektyny – związków łączących IVR z innymi substancjami o silnym działaniu przeciwnowotworowym i/lub przeciwdrobnoustrojowym. Przetestowano ich skuteczność zarówno w zwalczaniu pasożyta Trypanosoma brucei brucei (wywołującego śpiączkę afrykańską), jak i w niszczeniu komórek nowotworowych.

Wyniki są bardzo obiecujące – wiele z nowych związków wykazało silniejsze działanie biologiczne niż ich składniki bazowe, a także lepszą selektywność, co oznacza większą skuteczność przy mniejszej toksyczności. Szczególnie wyróżnia się koniugat iwermektyny z artesunatem (związek 16), który był wielokrotnie skuteczniejszy niż substancje wyjściowe, a przy tym nie wykazywał toksyczności wobec zdrowych komórek. Otwiera to nowe perspektywy dla rozwoju nowoczesnych terapii przeciwnowotworowych i przeciwpasożytniczych.

Badania realizowano w ramach DIAMENTOWEGO GRANTU zatytułowanego „Synteza oraz badania właściwości przeciwnowotworowych i przeciwpasożytniczych nowych pochodnych iwermektyny” (0159/DIA/2020/49), finansowanego przez Ministerstwo Edukacji i Nauki. Kierownikiem projektu i pierwszym autorem w publikacji jest mgr Michał Sulik.

Michał Sulik, Dagmara Otto-Ślusarczyk, Dietmar Steverding, Marta Struga, Adam Huczyński, “Antiproliferative and trypanocidal activity of ivermectin bioconjugates”, (2025) ACS Omega, DOI: 10.1021/acsomega.5c02998, artykuł w otwartym dostępie

Publikacja opisująca najaktywniejsze pochodne salinomycycny ukazała się w Eur. J. Med. Chem.

Zwieńczeniem wieloletniej współpracy naukowców z Zakładu Chemii Medycznej z firmą TriMen Chemicals oraz startupem FiLeClo było opracowanie nowych pochodnych salinomycyny o wysokim potencjale terapeutycznym w leczeniu onkologicznym. Wśród tych pochodnych znalazły się tak aktywne związki, iż poddano je badaniom farmakokinetycznych, farmakodynamicznym i badaniom aktywności przeciwnowotworowej na zwierzętach. Efektem współpracy są międzynarodowe patenty i zgłoszenia patentowe. Badania współfinansowano ze środków Uni Europejskiej (NCBR, PARP) oraz Agencji Badań Medycznych.

Ostatnio natomiast ukazała się publikacja opisująca aspekty chemiczne badań nad salinomycyną w European Journal of Medicinal Chemistry (IF = 6,0, punkty MEN = 200 pkt): Michał Antoszczak, Julia Krzywik, Greta Klejborowska, Michał Sulik, Szymon Sobczak, Dominika Czerwonka, Ewa Maj, Małgorzata Ullrich, Tomasz Sobierajski, Jarosław Sukiennik, Joanna Wietrzyk, Witold Mozga, Przemysław Pilaszek, Adam Huczyński, Effect of stereochemistry at position C20 on the antiproliferative activity and selectivity of N-acylated derivatives of salinomycin, (2025) European Journal of Medicinal Chemistry, 291, 117598.


Czy picie zielonej herbaty może wpływać na stan chorych na nowotwory kobiece? Nowy artykuł przeglądowy w Nutrients 

Herbata jest istotnym źródłem flawonoidów w diecie. Zielona herbata ma podobny skład związków fenolowych do świeżych, nieprzetworzonych liści herbaty, w których galusan epigallokatechiny (EGCG) występuje najobficiej. Dzięki swoim właściwościom przeciwutleniającym, przeciwproliferacyjnym i przeciwangiogennym EGCG zachęcił naukowców do poszukiwań zastosowania tego związku do zapobiegania i/lub zwalczania nowotworów. W tym artykule przeglądowym podsumowujemy raporty literaturowe na temat działania przeciwnowotworowego EGCG na wybrane nowotwory złośliwe u kobiet, tj. raka piersi, szyjki macicy, endometrium i jajników, które zostały opublikowane w ciągu ostatnich dwóch dekad. Należy podkreślić, że stężenia EGCG zgłaszane jako skuteczne przeciwko komórkom nowotworowym są zazwyczaj wyższe niż te znajdowane w osoczu po podaniu polifenoli. Ponadto niska biodostępność i wchłanianie EGCG wydają się być głównymi powodami różnic w efektach między badaniami in vitro i in vivo. W tym kontekście postanowiliśmy również przyjrzeć się możliwym rozwiązaniom tych problemów, polegającym na łączeniu polifenoli z innymi składnikami bioaktywnymi lub wykorzystaniu nanotechnologii. Pomimo obiecujących wyników dotychczas przeprowadzonych badań, głównie in vitro i na modelach zwierzęcych, nie ma wątpliwości, że konieczne są dalsze, szeroko zakrojone działania, aby jednoznacznie ocenić potencjalne zastosowanie EGCG w leczeniu onkologicznym w walce z rakiem u kobiet.

Artykuł opublikowano w specjalnym numeru specjalnego  The Role of Nutrition in Gynecological Diseases w Nutrients  (IF = 4,8, punkty MEN = 140 p.) w ramach współpracy z poznańskimi specjalistkami ginekologii onkologicznej prof. Anną Markowską i prof. Janiną Markowską.

Struktura głównych składników zielonej herbaty z grupy naturalnych polifenoli i ich zawartość w liściach herbaty (% suchej masy liści herbaty).

Anna Markowska, Michał Antoszczak, Janina Markowska, Adam Huczyński, „Role of Epigallocatechin Gallate in Selected Malignant Neoplasms in Women” (2025) Nutrients 17, no. 2: 212. artykuł w otwartym dostępie

Aktywność przeciwnowotworowa pochodnych iwermektyny

Iwermektyna to wszechstronny i bezpieczny lek przeciwpasożytniczy, za którego odkrycie w 2015 roku przyznano Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii/medycyny. Dotychczas nie badano działania jego pochodnych na komórki nowotworowe. Nasze badania po raz pierwszy pokazały, iż niektóre z pochodnych tego związku wykazują interesującą cytotoksyczność i selektywne działanie wobec komórek nowotworowych. Wraz z naukowcami z Katedry i Zakładu Biochemii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego przeanalizowaliśmy również wpływ otrzymanych związków na cykl komórkowy, aktywację kaspazy-3/7 i wytwarzanie reaktywnych form tlenu (ROS) oraz wydzielanie interleukiny-6 (IL-6) w komórkach nowotworowych.

Ivermectin and its synthetic derivatives – A new class of anticancer agents.

Michał Sulik, Dagmara Otto-Ślusarczyk, Michał Antoszczak, Marta Struga, Adam Huczyński, „Ivermectin and its synthetic derivatives – A new class of anticancer agents”, (2024) European Journal of Medicinal Chemistry Reports, 12, 100176, artykuł w otwartym dostępie

Badania realizowano w ramach DIAMENTOWEGO GRANTU zatytułowanego „Synteza oraz badania właściwości przeciwnowotworowych i przeciwpasożytniczych nowych pochodnych iwermektyny” (0159/DIA/2020/49), finansowanego przez Ministerstwo Edukacji i Nauki. Kierownikiem projektu i pierwszym autorem w publikacji jest mgr Michał Sulik.

ZASTOSOWANIE CHEMII „KLIK” DO SYNTEZY BIOKONIUGATÓW SALINOMYCYNY

Z tegoroczną tematyką nagrody Nobla związany jest również, w sposób praktyczny, zespół Zakładu Chemii Medycznej. O utylitarnym znaczeniu chemii klik w naszych badaniach opowiedzieliśmy w najnowszym artykule przeglądowym, który okazał się w ostatnim numerze Wiadomości Chemicznych.

Michał Sulik, Michał Antoszczak , Adam Huczyński,”ZASTOSOWANIE CHEMII „KLIK” DO SYNTEZY BIOKONIUGATÓW SALINOMYCYNY”, Wiadomości Chemiczne, (2022) vol. 76, nr 11-12, s. 883-907; artykuł w wolnym dostępie

Wyniki wspólnych badań z przemysłem ukazały się w European Journal of Medicinal Chemistry

To już trzecia publikacja naukowa, która powstała w ramach doktoratu wdrożeniowego Julii Krzywik pracującej w firmie TRIMEN CHEMICALS z Łodzi.  W pracy opisano syntezę nowych karbaminianowych i tiokarbaminianowych pochodnych 10-demetoksy-10-metyloaminokolchicyny oraz szczegółowe badania krystalograficzne i strukturalne 4 spośród otrzymanych związków.  

Wszystkie pochodne kolchicyny  zostały przetestowane pod kątem ich aktywności przeciwproliferacyjnej wobec czterech linii komórkowych ludzkich nowotworów. Większość badanych związków wykazywała większą cytotoksyczność i charakteryzowała się wyższym współczynnikiem selektywności od standardowych leków przeciwnowotworowych, takich jak cisplatyna i doksorubicyna oraz od niezmodyfikowanej kolchicyny. Badania dokowania molekularnego potwierdziły zdolność otrzymanych związków do wiązania się z kolchicynowym miejscem wiążącym w tubulinie (ang. colchicine binding site , CBS).

Julia Krzywik, Maral Aminpour, Jan Janczak, Ewa Maj, Mahshad Moshari, Witold Mozga, Joanna Wietrzyk, Jack. A. Tuszyński, Adam Huczyński, ”An insight into the anticancer potential of carbamates and thiocarbamates of 10-demethoxy-10-methylaminocolchicine”, (2021), European Journal of Medicinal Chemistry, 113282.

Publikacja na temat przeciwnowotworowych właściwości nowych pochodnych kolchicyny ukazała się w Molecules.

Z przyjemnością informujemy, że w MOLECULES ukazała się pierwsza praca będąca efektem współpracy pomiędzy przemysłem (firma TriMen Chemicals z Łodzi) a naukowcami z rożnych ośrodków naukowych. Publikacja jest wynikiem badań prowadzonych w ramach realizacji doktoratu wdrożeniowego Julii Krzywik.

Julia Krzywik, Witold Mozga, Maral Aminpour, Jan Janczak, Ewa Maj, Joanna Wietrzyk, Jack A. Tuszyński, Adam Huczyński, „Synthesis, Antiproliferative Activity and Molecular Docking Studies of Novel Doubly Modified Colchicine Amides and Sulfonamides as Anticancer Agents(2020) Molecules, 25(8), 1789.